Η προβληματική της αλληλεγγύης

Ποιο το κίνητρο της αλληλεγγύης;

Η αγνή αγάπη και συμπόνια ανθρώπου προς άνθρωπο. Αν ήταν τόσο καλά τα πράγματα, δεν θα έκανε τον κόπο κοτζάμ χριστός να ενσαρκωθεί και να περάσει όσα πέρασε προκειμένου να το διδάξει στους ανεπίδεκτους…

Ο φόβος-παρακαταθήκη ότι αν δεν συμπαρασταθούμε εμπράκτως, δεν θα βρεθεί κανείς να μας συμπαρασταθεί εμπράκτως όταν το χρειαστούμε. Επενδύουμε λοιπόν στα τυφλά, ελπίζοντας ότι το καλό πάντα επιστρέφει με τόκο.

Η σωτηρία της ψυχής, το ξέπλυμα του κάρματος, η αίσθηση ότι κάνοντας το καλό πιστωνόμαστε στο ισοζύγιο της καλοσύνης, είτε για τα ήδη χρωστούμενα, είτε για αυτά που νομίζουμε ότι χρωστάμε -μεγαλωμένοι ενοχικά, είτε για όσα φοβόμαστε ότι θα κάνουμε καθώς ο καιρός περνάει και ο κλοιός σφίγγει.

Η ματαιοδοξία της ύπαρξης, που εκπληρώνεται καθώς ευεργετεί. Η ανάγκη να επιβεβαιωθεί η ανωτερότητα καθώς αναγνωρίζεται η δυνατότητά της να δώσει από το περίσσευμα.

Με όποιο κίνητρο, η αλληλεγγύη μόνο θετική έκφανση θα μπορούσε να έχει. Ακόμα και αν εφαρμόζεται ως τρόπος επιβολής κυριαρχίας, είναι μάλλον ο προτιμότερος εκ των πιθανών.

Σε τελική ανάλυση, μήπως όλος αυτός ο προβληματισμός είναι πρόσχημα για να ενοχοποιήσουμε λιγάκι την αλληλεγγύη, επειδή είναι τόσο δύσκολο να είναι έμπρακτη, συνεχής, αποτελεσματική, και να μας καλύπτει συνειδησιακά;

Πότε περισσεύει αλληλεγγύη; Ίσως στους πραγματικά αγνούς ανθρώπους, να περισσεύει πάντα. Στους κοινούς θνητούς, μάλλον όταν υπάρχει, ή νιώθουμε ότι υπάρχει, ένα σημαντικό περίσσευμα από κάτι ουσιώδες: Χρήμα. Ευμάρεια. Αγάπη. Ασφάλεια. Εκπλήρωση. Μάλλον από οτιδήποτε όμορφο.

Και η ανάγκη να δώσουμε, εκφράζεται ενστικτωδώς, και αν δεν γίνει αντιληπτή εγκαίρως χάνεις τον ύπνο. Μπορείς να κοιμηθείς ήσυχος όταν την ίδια στιγμή ένα παιδάκι κάπου στον κόσμο (για σκέψου καλύτερα, σε χιλιάδες μέρη του κόσμου, ίσως ούτε καν τόσο μακριά), δεν μπορεί να κοιμηθεί από την πείνα; Το κρύο; Τον πόνο; Τον φόβο;

Πάει ο ύπνος. Στα τσακίδια, αυτό είναι το θέμα;
Το θέμα είναι, σε τι μπορεί να βοηθήσει το γεγονός ότι κάποιος κάπου έχασε τον ύπνο του άσκοπα και αναποτελεσματικά; Σε τίποτα. Οπότε;

Πώς διοχετεύεται η ανάγκη για αλληλεγγύη, άμεσα και αποτελεσματικά, ασχέτως κινήτρου;
Θα πρέπει να είναι στοχευμένη; Για να φύγει το φάντασμα του παιδιού που πεινάει, κρυώνει, πονάει ή φοβάται, θα πρέπει να βοηθήσεις ένα, δυο, τρία, πόσα, παιδιά, και πού και πότε, και πώς, και για πόσο;
Και ήδη αλλοιώθηκε η εικόνα. Ο στόχος είναι να φύγει το φάντασμα για να πας για ύπνο ανέμελος; Και πότε νομίζεις ότι θα πας για ύπνο ανέμελος, αφού ό,τι και να κάνεις ως μονάδα ή ως ομάδα, δεν είναι φυσικά ικανό να φροντίσει τα παιδιά όλου του κόσμου που υποφέρουν.

Χάλια. Ενοχές χωρίς τέλος.

Αγοράζεις τετράδια unicef, αστεράκια από το χαμόγελο του παιδιού, τα παλιά ρούχα και παπούτσια στους πρόσφυγες, δίνεις αίμα, δεν πετάς το φαγητό όπως άλλωστε σου έμαθαν από μικρό γιατί την ίδια στιγμή τα αιθιοπάκια έχουν πρησμένες από την πείνα κοιλίτσες.

Και παρόλα αυτά τα παιδάκια συνεχίζουν να υποφέρουν. Και αν μεγαλώνεις παιδιά, προσωποποιείς κάθε φορά οτιδήποτε τραγικό ακουστεί στις ειδήσεις, στο δικό σου παιδί, και το δράμα μεγιστοποιείται. Και αυτοελέγχεσαι ατέρμονα για την ανεπάρκειά της όποιας δράσης ανέλαβες ή δεν ανέλαβες.

Ίσως αν αγαπήσεις τα δικά σου παιδιά και μοιράσεις την αγάπη σου δίκαια και ουσιαστικά μεταξύ τους, να είναι το πρώτο βήμα για να περισσέψει λιγάκι και για τις πιο άτυχες περιπτώσεις. Μάλλον πρέπει ο πήχης της δυνατότητας αλληλεγγύης να χαμηλώσει, αναγνωρίζοντας την ανεπάρκειά μας ως καλομαθημένη γενιά να διαχειριζόμαστε τα υπάρχοντά μας, υλικά, πνευματικά και συναισθηματικά.

Και αφού κρυφτήκαμε πίσω από την ανεπάρκεια της γενιάς μας, ας μάθουμε σιγά σιγά πώς να αξιολογούμε την μικρή και ταπεινή συνεισφορά μας σε κάτι, χωρίς αναγνώριση και τυμπανοκρουσίες, χωρίς καν να περιμένουμε ένδειξη αποτελέσματος προκειμένου να ικανοποιηθούμε, και να συνεχίσουμε.

Ναι, εμείς πάνω από όλα μάθαμε να είμαστε ανταγωνιστικοί. Να στοχεύουμε σε αποτελέσματα και να επιμένουμε με θράσος μέχρι την πανηγυρική αναγνώρισή τους.

Οπότε, η χωρίς εμφανές και σημαντικό αποτέλεσμα προσπάθεια, δεν μας καλύπτει συνειδησιακά, ούτε μας αρκεί ως κίνητρο για την συνέχισή της. Και μάλλον εντοπίσθηκε εδώ η διαφορά της αλληλεγγύης από οποιαδήποτε άλλης μορφής προσπάθεια.

Ορίζουμε λοιπόν την πράξη αλληλεγγύης ως την συνεχή και συνεπή ενέργεια η οποία αποσκοπεί στην κάλυψη βασικών αναγκών άλλων ανθρώπων που υποφέρουν, χωρίς να λαμβάνουμε ή να αναμένουμε καμία επιστροφή πληροφορίας σε σχέση με την πραγματική δυνατότητα κάλυψης της ανάγκης αυτής, ούτε καν για να επιβεβαιώσουμε την χρησιμότητα της ενέργειας, την αποδοχή της ή την αναγνώρισή της.

Και όποιος αντέξει. Γιατί όποιος αναμείνει αποτελέσματα, σαφώς θα απογοητευτεί και θα σταματήσει, ή θα ενοχοποιείται χωρίς τέλος καθιστάμενος ο ίδιος ίσως καταθλιπτικός, και σίγουρα ανεπαρκής και τελικά αναποτελεσματικός.

Εξάλλου, επιστρέφοντας στον αρχικό προβληματισμό, η αναμονή αναγνωρίσιμου και ποσοτικού αποτελέσματος, μάλλον τρέφει τα στρεβλά κίνητρα της αλληλεγγύης, όπως ο φόβος-παρακαταθήκη, το ξέπλυμα κάρματος, η ματαιοδοξία του ευεργέτη.

Καταλήγουμε έτσι στην απλή λαϊκή ρήση «κάνε το καλό και ρίξ’ το στο γιαλό», που μάλλον εμπεριέχει την όλη προβληματική παρά τη φαινομενική ανεμελιά της.